در جستجوی تصویر کالبدی مسجد مطلوب در پنداشت های ذهنی جامعه، نمونه موردی: شهر بجنورد، خراسان شمالی

مذهب، اساسی ترین نقش را در حیات فردی و اجتماعی انسان در تمام دوران های پیش از مدرن )معاصر( داشته است. از این رو بناهای مذهبی تمدن ها، همواره مهم ترین و باارزش ترین آثار معماری هر تمدن و فرهنگی به شمار می رود. در دوره معاصر، معماری مسجد نیز همچون سایر بناها، دچار دگرگونی شده است. اهمیت مسجد و تحولات آن در دورهمعاصر، دغدغه بسیاری از پژوهشگران معماری بوده است. موضوع پژوهش هایی که تاکنون در این باره انجام شده است، بیشتر تبیین مبانی نظری و مفاهیم، و یا توصیف کالبدی بناهای مذهبی بوده است و کمتر پژوهشی به ذهنیت مردم از کالبد مسجد پرداخته است. در پژوهش حاضر، پنداشت های ذهنی مردم بجنورد درباره تصویر مطلوب مسجد امروزی مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش، توصیفی و از نوع پیمایشی بوده و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ای 36 گویه ای است. جامعه آماری، شامل کلیه افراد ساکن در شهر بجنورد است. حجم نمونه آماری 311 نفر است. نتایج پژوهش نشان داد که بیشتر پرسش شوندگان، مسجد مطلوب را بزرگ و باشکوه، با گنبد و مناره های متوسط یا بزرگ، دارای خوانایی در مقیاس محله ای و با فاصله حداکثر 10 دقیقه پیاده روی تا محل کار یا زندگی دانسته اند. صحن، گنبد و مناره، مهم ترین عناصر کالبدی مسجد برشمرده شده اند. بیشتر افراد، شبستان مطلوب را دارای ارتفاع متوسط یا بلند، تعداد ستون های کم، پنجره های با تعداد و بزرگی در حدّ معمول، و سقف گنبدی شکل توصیف کردند. همچنین از نظر پرسش شوندگان، میزان موفقیت مساجد معاصر بجنورد، نسبتاً پایین بود. در نظرات مردم نسبت به میزان موفقیت معماری مساجد معاصر بجنورد، در میان دو گروه مردان و زنان، همچنین در میان گروه رشته های تحصیلی و سنی مختلف، تفاوت معناداری مشاهده نشد. نظر مردم در مورد میزان موفقیت معماری مساجد معاصر بجنورد، با میزان تحصیلات آن ها و با شکل مطلوب گنبد، ارتباط معناداری داشت. نتایج این پژوهش می تواند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در طراحی مساجد، مورد استفاده معماران قرار گیرد.